Kur njerëzit më të pasur në botë ishin faraonët e Egjiptit të lashtë, sulltani mesjetar Mansa Musa perandori i Malit, Cornelius Vanderbilt dhe John Jacob Astor e John D. Rockefeller, ishte e pamundur të kishte konfuzion, sepse asnjëri prej tyre nuk u kundërvihej atyre që ne sot i quajmë “fuqi të mëdha”, asnjëri prej tyre nuk i sfidoi rivalët e vet të biznesit në një luftë në Koloseum, dhe mbi të gjitha asnjëri prej tyre nuk do të ishte propozuar si një figurë referimi për populizmin që urren elitat. Me pak fjalë, dikur miliarderët ishin elita, dhe pikë.
Kohë më të thjeshta, me të pasurit, të lumtur që thjesht janë të pasur. Ndoshta sepse teknologjia ka ndryshuar parametrat e pasurisë, ndoshta sepse me përjashtim të mundshëm të perandorit të Malit, askush në historinë njerëzore nuk ka qenë më i pasur se të pasurit e shekullit njëzet e një, ose ndoshta sepse thjesht herët a vonë ka ndodhur që njeriu më i pasur nga të gjithë të bëhej edhe më populisti.
Elon Musk, amerikan i natyralizuar por me origjinë nga Afrika e Jugut, 52 vjeç, me vlerë 222 miliardë dollarë në dhjetor 2023 (Bloomberg Billionaires Index), ishte bërë i famshëm falë x.com, që më vonë u bë PayPal, faqja e shërbimeve financiare e blerë nga eBay në vitin 2002, për një shumë afër një miliardë e gjysmë dollarë.
Musk, 21 vjet më parë, i befasoi vëzhguesit e Ëall Street-it, sepse ai thjesht kishte riinvestuar të gjitha paratë e mbledhura nga eBay – rreth 100 milionë dollarë – në bizneset e tij të tjera, në vend që të blinte shtëpi, jahte, makina të mëdha si kolegët e tij të “ekonomisë së re” digjitale të asaj kohe.
Musku i asaj kohe ishte shumë i ndryshëm nga ai aktuali: më shumë “nerd” se sa mburravec, i veshur (jo shumë mirë) “casual” dhe larg pamjes “gjithçka e zezë” e viteve të fundit.
Paratë e arkëtuara nga eBay kishin përfunduar në projekte më ambicioze: SpaceX për eksplorimin hapësinor, Tesla për të ndryshuar botën e automobilëve duke përmbysur motorrin e vjetër me karburant, pas dy shekujsh shërbim, kompania Boring për të gërrmuar tunele me anë të të cilëve të çlironte trafikun, Neuralink për të vendosur në tru mikroçipe, me të cilët të mund të shërojë mundësisht një seri të tmerrshme sëmundjesh, nga Alzheimeri tek paraliza, OpenAI për të ndryshuar botën me inteligjencën artificiale. Dhe në kohën e lirë, merrej me robotët e Optimus, me të cilët dëshiron të revoclucionarizojë përgjithmonë mënyrën e të punuarit dhe (druhet shumëkush), atë të të bërit luftë.
Lëshonte raketa në hapësirë edhe në emër të NASA-s, furnizues i të cilës ishte bërë. Ai lidhi internetin nëpërmjet satelitëve me Starlink-un e tij, vërtitej me Teslën e tij, duke hapur fabrika në mbarë botën dhe duke thyer një rekord pas tjetrit.
Në vazhdën e famës së tij globale, ai bëri të famshme edhe nënën, Maye, një modele shtatëdhjetëvjeçare dhe zëdhënëse e Moncler.
Por atëherë ndodhi jo tamam rënia – ai bëhet gjithnjë e më i pasur dhe më i fokusuar në media – por metamorfoza. Ose, siç mendojnë të tjerët, më e thjeshta: shfaqja e karakterit të vërtetë të novatorit miliarder.
Walter Isaacson, në biografinë e Musk, shkruan: «Në kohën kur po mblidhja materiale për biografinë e Steve Jobs, ma shpjegoi partneri i tij Steve Wozniak, se cila ishte pyetja kryesore për t’i bërë: a ishte vërtet e nevojshme që ai të ishte kaq i keq, kaq i vrazhdë dhe mizor, kaq i varur nga situatat dramatike? Kur, pasi mblodha materialin, u ktheva tek Woz për t’i bërë përsëri pyetjen, ai u përgjigj se nëse do të kishte qenë në krye të Apple, do të kishte qenë më i mirë. Ai do t’i kishte trajtuar të gjithë si një familje e madhe dhe nuk do t’i kishte pushuar njerëzit nga puna. Më pas, ndaloi dhe shtoi: “Por nëse do të kisha drejtuar Apple, ne nuk do të kishim prodhuar kurrë Macintoshin.” Dhe kështu pyetja, në rastin e Musk, është: nëse ai do të kishte pasur një karakter më të qetë, a do të kishte qenë sërish njeriu që do të na kishte projektuar drejt Marsit dhe një të ardhmeje me makina elektrike?
Bëhet fjalë, në psikologji, për një shembull klasik të arsyetimit: domethënë, përpjekja për të maskuar motivet e vërteta (shiko fabulën e Dhelprës dhe rrushit). Fillimisht Jobs dhe më pas Musk, ishin/janë njerëz me karakter të pamundur? Eshtë çmimi i gjenialitetit të tyre.
Po a është vërtet kështu?
Tipari i spikatur i klubit të shkëlqyer dhe të populluar të tifozëve të Elon Musk është se vërejnë cilësitë e tij – që janë të pamohueshme. Të gjitha të tjerat? Fillimi i jetës së re të Musk, i cili nga “njeriu më i pasur” u bë edhe më i famshmi, është për shkak të blerjes së Tëitter, më 27 tetor 2022, për 44 miliardë dollarë. Lëvizje brilante? Gabim në vlerësim? Sigurisht, 14 muaj më vonë, Tëitter (të cilin e riemëroi X humbet para, Musk është bërë idhulli i republikanëve amerikanë që janë kundër sistemit, fshikullues i George Sorosit, kritik i ashpër i të majtës progresiste, i aktivistëve Lgbt, i shoqatës hebraike amerikane me më shumë ndikim, të cilën e akuzon se e ka armiqësuar me reklamuesit më të mëdhenj të Tëitter/X.
Sepse Musk-ut, i cili një herë e një kohë lëvdohej se nuk bënte reklama në kompanitë e tij, dhe që nuk kishte përdorur asnjëherë për Teslan një zyrë shtypi, për shkak se për marrëdhëniet publike kujdesej vetë nëpërmjet mediave sociale dhe intervistave të posaçme, tani e gjen veten duke drejtuar një biznes, i cili mbështetej mbi publicitetin.
Për nga temperamenti dhe ndoshta edhe nga të qenit pak arrogant, Musk nuk është i zoti në të ardhurat nga reklamat. Madje bëri goxha bujë ajo “fuck ju” që u tha në një konferencë ish-reklamuesve të mëdhenj – si Disney – të cilët po bojkotojnë menaxhimin e ri të Twitter/X, i parë nga shumë njerëz si shumë i butë ndaj dezinformatave dhe trollëve të krahut të djathtë.
Atëherë ishte e pashmangshme që ata që nuk e donin, do të fillonin t’i përmendnin babanë e sertë dhe minierat e smeraldit në Afrikën e Jugut të aparteidit, gjyshin e tij antisemit, klauzolën kontraktuale që e tregon atë si bashkëthemelues të Tesla-s, edhe pse ai erdhi më vonë në kompaninë që në fund e bëri të tijën, premtimet e dështuara në Neuralink që po përpiqet të ngrihet, dhe atë projekt të dështuar në trenat me shpejtësi shumë të lartë, që sipas shumë njerëzve ishte thjesht një dredhi për të bllokuar projektet e shtetit të Kalifornisë në të njëjtën fushë.
Sigurisht, Musk mbetet shumë i mirë në organizimin e ngjarjeve mediatike, të tilla si inaugurimi i Cybertruck, një kamion elektrik anti-mitraloz.
Eshtë e vështirë të mos argumentosh që Musk e sheh veten si Steve Jobs i ri – ai gjithashtu ndan me të biografin zyrtar, Walter Isaacson – dhe ndonëse shumëkujt i kujton Pt Barnum, talenti i tij është i padiskutueshëm: ai luan provokuesin e borgjezisë – Bürgerschreck do ta kishin quajtur në Vjenën e një shekulli më parë – dhe çdo instrument cirku është i mirë për t’u angazhuar.
Ai sfidoi Mark Zuckerbergun e Facebook-ut (i cili peshon 70 kg në krahasim me 134 të Musk) në një duel-lufte të çuditshëm në Koloseum duke përfshirë fatkeqësisht edhe politikën italiane, ai pozon si superhero à la Tony Stark (miliarderi teknologjik i filmave Marvel i cili shndërrohet në Iron Man).
Musk i përket asaj rryme mendimi që fatkeqësisht është shumë e përhapur në Silicon Valley e quajtur transhumanizëm, pra aspirata për ta bërë homo sapiensin një specie shumëplanetare duke na dërguar në Mars me raketa Space X dhe me mikroçipe Neuralink brenda kafkës, për të drejtuar Teslën në planetin e kuq, ndoshta duke i dorëzuar timonin një roboti të drejtuar nga inteligjenca artificiale.
Gjithçka shumë bukur, por kur promovoi nga llogaria e tij në Twitter një postim që akuzonte hebrenjtë se ushqejnë “urrejtje dialektike” për të bardhët, iu desh që për një herë të kërkojë falje (për Sorosin, hebre, vazhdon të thotë gjëra të rënda).
Ish bashkëshortja, këngëtarja Grimes me të cilën ka tre fëmijë me emra të ndërlikuar (X Æ A-Xii, Exa Dark Sideræl dhe Techno Mechanicus) thotë se një pjesë e problemeve të Musk burojnë nga Sindroma Asperger – një formë autizmi. “Nëse dikush vuan nga depresioni apo nga kriza të ankthit, të gjithë tregojnë dhembshuri. Nëse dikush ka Asperger, njerëzit thonë thjesht që është një hajvan”.
