Shkencëtarët kanë zbuluar “oksigjenin e errët” që prodhohet në thellësi të oqeanit, me sa duket nga copa metali në fundin e detit.
Rreth gjysma e oksigjenit që thithim vjen nga oqeani. Por, para këtij zbulimi, kuptohej se ai ishte bërë nga bimët detare duke fotosintezuar – diçka që kërkon rrezet e diellit.
Këtu, në thellësi prej 5 km, ku nuk mund të depërtojë rrezet e diellit, oksigjeni duket se prodhohet nga “nyjet” metalike të natyrshme që ndajnë ujin e detit – H2O – në hidrogjen dhe oksigjen.
Disa kompani minerare kanë plane për të mbledhur këto nyje, të cilat shkencëtarët detarë kanë frikë se mund të prishin procesin e zbuluar rishtazi – dhe të dëmtojnë çdo jetë detare që varet nga oksigjeni që ata prodhojnë.
“E pashë për herë të parë këtë në 2013 – një sasi e madhe oksigjeni po prodhohej në fund të detit në errësirë të plotë,” shpjegon studiuesi kryesor Prof Andrew Sweetman nga Shoqata Skoceze për Shkencën Detare. “Unë thjesht e injorova atë, sepse më kishin mësuar se oksigjeni prodhohet vetëm përmes fotosintezës.
“Përfundimisht, kuptova se për vite me radhë e kisha injoruar këtë zbulim potencialisht të madh,” i tha ai BBC News.
Ai dhe kolegët e tij kryen kërkimet e tyre në një zonë të detit të thellë midis Havait dhe Meksikës – pjesë e një pjese të madhe të detit që është e mbuluar me këto nyje metalike. Nyjet formohen kur metalet e tretura në ujin e detit mblidhen në fragmente të guaskës – ose mbeturina të tjera. Është një proces që kërkon miliona vjet.
Dhe për shkak se këto nyje përmbajnë metale si litium, kobalt dhe bakër – të gjitha këto të nevojshme për të bërë bateri – shumë kompani minerare po zhvillojnë teknologji për t’i mbledhur ato dhe për t’i nxjerrë në sipërfaqe.
Por Prof Sweetman thotë se oksigjeni i errët që këto metale prodhojnë mund të mbështesë gjithashtu jetën në fund të detit. Dhe zbulimi i tij, i botuar në revistën Nature Geoscience, ngre shqetësime të reja në lidhje me rreziqet e sipërmarrjeve të propozuara të minierave në det të thellë.
Shkencëtarët zbuluan se nyjet metalike janë në gjendje të prodhojnë oksigjen pikërisht sepse ato veprojnë si bateri.
“Nëse vendosni një bateri në ujin e detit, ajo fillon të vlojë”, shpjegoi Prof Sweetman. “Kjo për shkak se rryma elektrike në fakt po ndan ujin e detit në oksigjen dhe hidrogjen [që janë flluskat]. Ne mendojmë se kjo po ndodh me këto nyje në gjendjen e tyre natyrore.”
“Është si një bateri në një pishtar,” shtoi ai. “Nëse futni një bateri në elektrik ai nuk ndizet. Vendosni dy bateri dhe keni mjaftueshëm tension për të ndezur elektrikun. Pra, kur nyjet janë në fund të detit në kontakt me njëra-tjetrën, ato janë duke punuar njëkohësisht – si bateri të shumta.”
Studiuesit e vunë këtë teori në provë në laborator, duke mbledhur dhe studiuar nyjet metalike të madhësisë së patates. Eksperimentet e tyre matën tensionet në sipërfaqen e çdo gungë metalike – në thelb fuqinë e rrymës elektrike. Ata zbuluan se ishte pothuajse i barabartë me tensionin në një bateri tipike të madhësisë AA.
Kjo do të thotë, thonë ata, se nyjet që gjenden në shtratin e detit mund të gjenerojnë rryma elektrike mjaft të mëdha për të ndarë, ose elektrolizuar, molekulat e ujit të detit.
Studiuesit mendojnë se i njëjti proces – prodhimi i oksigjenit me bateri që nuk kërkon dritë dhe asnjë proces biologjik – mund të ndodhë në hëna dhe planetë të tjerë, duke krijuar mjedise të pasura me oksigjen ku jeta mund të lulëzojë.
Zona Clarion-Clipperton, ku u bë zbulimi, është një vend që po eksplorohet tashmë nga një numër kompanish minerare në shtratin e detit, të cilat po zhvillojnë teknologji për të mbledhur nyjet dhe për t’i sjellë ato në një anije në sipërfaqe.
Administrata Kombëtare Oqeanografike dhe Atmosferike e SHBA-së ka paralajmëruar se ky gërmim në shtratin e detit mund të “rezultojë në shkatërrimin e jetës dhe habitatit të shtratit të detit në zonat e minuara”.
Më shumë se 800 shkencëtarë detarë nga 44 vende kanë nënshkruar një peticion duke theksuar rreziqet mjedisore dhe duke bërë thirrje për një pauzë të aktivitetit minerar.
Specie të reja po zbulohen gjatë gjithë kohës në thellësi të oqeanit – shpesh thuhet se ne dimë më shumë për sipërfaqen e Hënës sesa për detin e thellë. Dhe ky zbulim sugjeron se vetë nyjet mund të ofrojnë oksigjen për të mbështetur jetën atje.
Prof Murray Roberts, një biolog detar nga Universiteti i Edinburgut është një nga shkencëtarët që nënshkroi peticionin e minierave të shtratit të detit.
“Për shkak se këto fusha mbulojnë zona kaq të mëdha të planetit tonë, do të ishte çmenduri të vazhdonim me gërmimet në det të thellë duke ditur se ato mund të jenë një burim i rëndësishëm i prodhimit të oksigjenit” tha ai./BBC/
