Gjatësia shpesh konsiderohet si një trashëgimi e thjeshtë nga prindërit, por ndonjëherë, prindërit më të shkurtër mund të kenë fëmijë që janë më të gjatë
Ky fenomen mund të duket i befasishëm në fillim, por ofron një pamje interesante në kompleksitetin e gjenetikës dhe karakteristikave ancestrale.
Faktorë si rikombinimi gjenetik, ndikimet mjedisore dhe madje edhe karakteristikat e trashëguara përmes brezave luajnë një rol të rëndësishëm në përcaktimin e gjatësisë së një fëmije. Por si pikërisht këto elemente bashkohen për të prodhuar pasardhës më të gjatë nga prindër më të shkurtër?
Si çon rikombinimi gjenetik në një fëmijë që është dukshëm më i gjatë se prindërit e tij?
“Rikombinimi gjenetik është një proces kritik gjatë formimit të qelizave riprodhuese (sperma dhe veza), ku materiali gjenetik është i përzier dhe i riorganizuar,” shpjegon Dr. Vinutha.
Kjo mund të çojë në kombinime unike të gjeneve që lidhen me gjatësinë, të cilat mund të mos ishin shfaqur te prindërit, duke çuar në një fëmijë më të gjatë.
Gjatësia është një tipar poligjenik që ndikohet nga shumë gjene. Rikombinimi mund të bashkojë gjenet e favorshme për gjatësinë, ndonjëherë nga paraardhësit, duke çuar në një rritje të dukshme të gjatësisë te pasardhësit.
Gjithashtu, variacionet gjenetike rastësore gjatë rikombinimit mund të aktivizojnë gjenet latente që promovojnë rritjen, sipas studimeve në “Nature Genetics”.
Roli që luan trashëgimia në ndikimin e karakteristikave si gjatësia
Trashëgimia ka një ndikim të madh te gjatësia përmes diversitetit gjenetik nëpër popullata.
“Popullatat skandinave, për shembull, kanë tendencë të kenë një mesatare më të lartë të gjatësisë, ndoshta për shkak të përshtatjeve evolutive që favorizojnë një trup të fortë,” thotë Dr. Vinutha.
Nga ana tjetër, popullatat nga rajone me burime të kufizuara shpesh kanë evoluar me statura më të shkurtra për efikasitet metabolik.
Gjenet recesive për gjatësinë mund të kalojnë brez pas brezi.
“Nëse një gjysh ka mbajtur gjene recesive për një staturë të gjatë që nuk ishin shfaqur te prindërit, këto gjene mund të bashkohen tek fëmija, duke çuar në një gjatësinë të papritur,” shton ajo.
Po ashtu, trashëgimia e përzier mund të prodhojë karakteristika që devijojnë nga modelet e menjëhershme të familjes.
Faktorë mjedisorë ose stil jetese që mund të përforcojnë predispozitat gjenetike për gjatësinë
Ndërsa gjenet janë kryesore, Dr. Vinutha thekson rëndësinë e mjedisit:
“Ushqimi i mjaftueshëm, shëndeti hormonal, aktiviteti fizik, gjumi cilësor dhe shmangia e inhibitorëve të rritjes si duhani dhe alkooli janë thelbësore për të arritur potencialin gjenetik të gjatësisë.”
Ushqimi: Një dietë e pasur me proteina, kalcium dhe vitamina si D dhe C stimulon rritjen e kockave. Kequshqyerja gjatë periudhave të rritjes mund të ndalojë zhvillimin e gjatësisë.
Shëndeti hormonal: Hormoni i rritjes (GH) është thelbësor; ndërprerjet si hipotiroidizmi ose stresi kronik mund të pengojnë rritjen.
Aktiviteti fizik: Sportet si noti ose basketbolli stimulojnë lëshimin e GH dhe përmirësojnë densitetin e kockave.
Gjumi: Pjesa më e madhe e GH lirohet gjatë gjumit të thellë, duke bërë që pushimi i vazhdueshëm të jetë i domosdoshëm për rritjen.
Mungesa e inhibitorëve të rritjes: Shmangia e faktorëve si duhani, alkooli ose sëmundjet kronike gjatë adoleshencës mund të parandalojë shtypjen e potencialit gjenetik të gjatësisë.
A mundet përparimi i studimeve gjenetike një ditë të lejojë prindërit të parashikojnë ose ndikojnë më saktë në gjatësinë e fëmijës së tyre?
Dr. Vinutha tregon për teknologjitë që po shfaqen, si “skorët e rrezikut poligjenik (PRS), të cilat analizojnë efektin e akumuluar të shumë gjeneve mbi tipare si gjatësia.
“Studimet në Cell tregojnë që PRS mund të parashikojnë gjatësinë e të rriturve me saktësi të arsyeshme kur kombinohen me të dhënat mjedisore,” thotë ajo.
Pajisjet për modifikimin e gjeneve si CRISPR mund të ndryshojnë teorikisht gjenet që lidhen me gjatësinë, por kjo mbetet eksperimentale dhe ngre shqetësime etike.
“Epigjenetika gjithashtu ofron shpresë, pasi optimizimi i ushqyerjes dhe shëndetit të një fëmije mund të ndikojë në shprehjen e gjeneve që promovojnë rritjen,” shton ajo.
Ndërkohë që këto përparime mund të ofrojnë të dhëna të reja, Dr. Vinutha thekson rëndësinë e prioritizimit të shëndetit dhe mirëqenies mbi karakteristikat estetike. /Telegrafi/
