Gështenjave u atribuohen veti medicinale, dhe për shkak të vlerës së tyre të lartë energjetike, rekomandohen veçanërisht për atletët dhe fëmijët.
Ato ndihmojnë me problemet e veshkave dhe të tretjes, çaji i gështenjës funksionon shumë në lehtësimin e simptomave të astmës dhe bronkitit, si dhe mund të hahet në supa dhe sallata.
Gështenjat shfaqen dhe konsumohen që në kohërat parahistorike në Mesdhe dhe Azi. Fillimisht, ato u rritën në Kinë, Japoni, dhe më pas legjionet romake i sollën në Evropë. Dihet se gështenjat e pjekura shiteshin në rrugët e Romës në shekullin e largët të 16-të, ndaj era dehëse u përhap edhe atëherë nëpër rrugët e qytetit, ashtu si sot.
Fruta e gështenjës ka ngjyrë të kuqërremtë në kafe dhe ka një sipërfaqe të lëmuar. Ajo rritet brenda një këllëfi me gjemba që ndahet në vjeshtë kur fruta piqet.
Gështenjat i përkasin grupit të arrave, por ndryshojnë nga të afërmit e tyre (arrat, bajamet dhe lajthitë) në atë se kanë një përmbajtje më të ulët yndyre dhe një përmbajtje të lartë niseshteje dhe janë të vetmet që përmbajnë vitaminë C. Gështenja karakterizohet nga një teksturë e veçantë dhe një shije e ëmbël dhe e butë.
Njihen njëqind lloje të ndryshme gështenjash. Në përgjithësi ndahen në të zbutura dhe të egra. Ato janë të zbutura dhe të ngrënshme, të cilat janë më të ëmbla dhe më të mëdha se gështenjat e zakonshme. Nga ana tjetër, gështenja e egër, e cila fatkeqësisht nuk është e ngrënshme, ka veti medicinale. Më shpesh përmendet si ndihmës për variçet dhe dëmtimet e kapilarëve dhe ekstraktet e tij përdoren për përgatitjen e preparateve medicinale.
Vlera ushqyese e gështenjave
Për sa i përket përbërjes ushqyese, gështenjat janë të ngjashme me orizin kaf, dhe janë një burim i shkëlqyer i elementëve gjurmë (minerale që na duhen në sasi shumë të vogla).
Proteinat nuk janë pika e tyre e fortë, por për këtë arsye ato janë shumë të pasura me niseshte dhe nga këto fruta mund të bëhet edhe miell. Gështenja është arra e vetme që përmban vitaminë C, dhe është një burim i shkëlqyer i vitaminës B6. Gështenjat janë gjithashtu një burim i mirë i kaliumit dhe acidit folik, si dhe fibrave dietike të nevojshme për funksionimin e duhur të sistemit tretës.
Gështenja është një ushqim që karakterizohet me një vlerë pak më të lartë energjetike, pasi 100 gramë gështenjë të pjekur përmban rreth 245 kcal. Edhe pse fruta e gështenjës është shumë ushqyes, është mjaft i vështirë për t’u tretur. Është interesante se gështenjat e pjekura përmbajnë më shumë vitamina, dhe gështenjat e ziera përmbajnë më shumë minerale.
Si të zgjidhni gështenjat?
Kur blini gështenja, duhet t’i kushtoni vëmendje faktit që frutat janë më të mëdhenj, me shkëlqim, pa vrima në guaskë, gjë që është shenjë se nuk ka larva të padëshirueshme.
Kur i marrim në duar, masa e tyre duhet të korrespondojë me madhësinë e tyre dhe nuk duhet të kenë një tingull bosh kur tunden. Gështenjat duhet të ruhen në një vend të ftohtë deri në dy javë dhe është e dobishme të kontrolloni nëse janë shfaqur vrima në fruta të caktuara dhe më pas frutat e tilla duhet të ndahen.
Gështenjat si ilaç
Vlera relativisht e lartë e energjisë për shkak të përmbajtjes së lartë të niseshtesë i bën gështenjat një zgjedhje të shkëlqyer për atletët, njerëzit e ekspozuar ndaj sforcimit fizik dhe fëmijët.
Duke qenë se janë të pasura me kalium dhe në të njëjtën kohë të ulëta në natrium, gështenjat përshtaten në mënyrë të përkryer në dietën e njerëzve me sëmundje kardiovaskulare dhe të veshkave.
Gjithashtu, fibrat dietike që përmbajnë ato mund të jenë të dobishme për të gjithë njerëzit me jashtëqitje të çrregullt.
Çaji nga gjethet e gështenjës është një ilaç popullor i njohur për problemet e frymëmarrjes si bronkiti dhe astma, ndërsa lëvorja dhe druri i gështenjës përdoren si astringent për shkak të pasurisë së tyre me tanine.
Përgatitja e gështenjave
Aplikimi gastronomik shkon shumë më tej sesa thjesht shijimi i gështenjave të ziera ose të pjekura.
Gama e pjatave me gështenja është e larmishme dhe shtrihet nga supat tek pjatat kryesore deri tek ëmbëlsirat dhe produktet e pjekura.
Gështenjat shpesh shtohen në sallata dhe pjata me makarona. Në shumë vende të botës, Krishtlindjet janë të paimagjinueshme pa një gjeldeti të mbushur me mbushje gështenjash.
Pureja e gështenjave të ziera (për shkak të konsistencës së ngjashme me patatet) përveç që shijohet me krem pana, përdoret edhe si mbushje për brumëra të ndryshëm. Përdoret edhe në përgatitjen e salcave që shërbehen me gjahun.
Gështenjat e pjekura mund të thahen dhe bluhen në miell, i cili jep një kore të pasur dhe të shijshme gjatë përgatitjes së ëmbëlsirave dhe byrekut.
