Demir RESHITI
Mbyllja e kufirit ndërmjet ish-Jugosllavisë dhe Shqipërisë në vitin 1947 ka qenë një ngjarje që ka pasur ndikim të thellë dhe të dhimbshëm në jetën e shumë familjeve shqiptare. Ky kufi, që ndante territoret shqiptare të Kosovës dhe të Maqedonisë nga Shqipëria, u vendos pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Para vitit 1947, shumë familje shqiptare jetonin në zona ku kufijtë e shteteve nuk ishin të qarta. Mbyllja e kufirit dhe vendosja e masave të rrepta për kalimin e tij solli përçarje dhe vuajtje të mëdha duke krijuar një ndarje të dhembshme dhe shpesh të pashmangshme.
Për shumë shqiptarë që jetonin në zona të ndryshme nga të dy anët e kufirit, kjo ndarje përfaqësonte më shumë sesa një ndryshim të thjeshtë territorial; ajo ishte një ndarje e thellë emocionale dhe familjare. Shumë njerëz humbën kontaktin me të afërmit e tyre, të cilët ndodheshin në anën tjetër të kufirit. Vizitat dhe komunikimi ishin të pamundura, dhe shumë familje u detyruan të jetonin në kushte të ngurta dhe të paqartë për dekada të tëra.
Shkrimtarët që i janë qasur kësaj teme, shpesh e kanë përshkruar këtë ndarje si një tragjedi personale dhe kolektive. Ata kanë përshkruar historitë e individëve që janë ndarë nga të dashurit e tyre duke u përballur me shumë sfida për të ruajtur lidhjet familjare dhe vëllazërore. Historitë e tyre shpesh janë të mbushura me ndjenja të humbjes dhe ndarje, por gjithashtu tregojnë përpjekjet e tyre për të ruajtur lidhjet dhe kujtimet e ndara.
Janë shumë ngjarje të dhimbshme të ndarjes, në të shumtën e rasteve të treguara nga protagonistë që i kanë përjetuar vetë ato ndarje e që i kanë përcjellë te lexuesit shkrimtarë e publicistë që kanë pasur njohje të drejtpërdrejtë me protagonistët e tyre. I tillë është edhe shkrimtari dibran Nuri Koleci i cili këto ditë ka botuar monodramën “Unë jam unë” brenda së cilës është edhe monodrama tjetër e titulluar “Edhe unë jam unë” e që janë kronologjikisht të lidhura njëra me tjetrën, që përshkruajnë fatin tragjik dhe vuajtjet që iu shkaktoi ndarja dy personazheve të tija (mund të themi reale) Shpend Gurit dhe të dashurës së tij Dritës të cilët rrëfejnë në vetën e parë dramën që ua ka shkaktuar mbyllja e kufirit…
Shpend Guri dhe Drita, protagonistë të kësaj monodrame, janë jo vetëm personazhe, por gjithashtu edhe përfaqësues të shumë individëve që kanë përjetuar ndarjen e papritur të familjeve dhe dashurive të tyre për shkak të kufijve politikë.
Në një periudhë kur ndarjet politike kanë formuar dhe shpesh kanë shkatërruar jetët e individëve, vepra e shkrimtarit Nuri Koleci ofron një pasqyrë të thellë dhe të ndjeshme mbi tragjeditë e shkaktuara nga mbyllja e kufirit ndërmjet ish-Jugosllavisë dhe Shqipërisë në vitin 1947. Monodrama “Unë jam unë”, është një dëshmi e fuqishme e pasojave emocionale dhe njerëzore të kësaj ndarje të dhimbshme.
Përmes një stili të pasur dhe emocional, Koleci e ndihmon lexuesin të ndiejë dhe të kuptojë thellësinë e dhimbjes së personazheve të tij, duke përdorur një narrativë të fuqishme dhe të drejtpërdrejtë. “Unë jam unë” nuk është vetëm një histori personale, por një reflektim i përjetshëm mbi ndikimin e politikës në jetën e individëve dhe mbi fuqinë e lidhjeve njerëzore që mund të mbijetojnë edhe përballë ndarjeve më të ashpra. Kufiri, në këtë rast, nuk është vetëm një vijë gjeografike, por një barriere që ndan të njëjtën botë dhe krijon trauma të thella dhe ndarje të dhunshme. Ky kufi është simbol i ndarjeve që përjetojnë njerëzit, si në nivelin e individëve ashtu edhe në nivelin e komuniteteve dhe shteteve.
Personazhi kryesor i pjesës së parë të monodramës, është Shpend Guri, një njeri që përjeton një krizë të thellë identiteti dhe vetmie pas ndarjes nga e dashura e tij, Drita. Ai është një figurë komplekse që përfaqëson të gjitha vuajtjet dhe mundimet e individëve që janë prekur nga kufijtë dhe regjimet autoritare. Shpendi është një njeri që ka kaluar nëpër shumë vuajtje dhe trauma, përfshirë burgosjen dhe internimin. Ai është i mbërthyer në një ekzistencë të tërhequr dhe të mbushur me ngjarje të trishtueshme dhe të dhimbshme.
Në performancën e tij, Shpendi paraqitet si një individ që është ndarë nga çdo lidhje shoqërore dhe emocionale, duke jetuar në një gjendje të përhershme vetmie. Ai është përshkruar si një burrë i moshës së mesme, me një pamje që reflekton përvojat e tij të jetës dhe trauma të ndryshme. Interpretimi i tij është i mbushur me emocione të thella dhe shpesh arrin në një qasje groteske dhe ironike ndaj jetës së tij dhe fatit të tij tragjik.
Monodrama është ndërtuar në një formë të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë, duke përdorur monologun për të shprehur ndjenjat dhe mendimet e protagonistit. Pjesa më e madhe e veprës është e përqendruar në përvojat dhe reflektimet e Shpendit, të cilat janë të pasuruara me ndjenja të forta dhe një gjuhë të pasur që ndihmon në krijimin e një atmosfere të ngarkuar emocionalisht. Teksti është i mbushur me ironi dhe groteskë, duke pasqyruar ndjenjat e trishtimit dhe zemërimit të protagonistit ndaj sistemit dhe ndarjeve që ka përjetuar.
Shpendi përballet me një konflikt të thellë identiteti dhe me ndjenjën e të qenit një “person i pa dëshiruar” në të dy anët e kufirit. Kjo ndjenjë është e theksuar nga përjetimet e tij në Shqipëri dhe Jugosllavi dhe ndjenjat e mospranimit dhe dëshirës për të përjetuar dashurinë dhe respektin. Ai shfaq një ndjenjë të thellë të trishtimit dhe zemërimit ndaj sistemit politik dhe shoqëror që e ka ndaluar dhe e ka përjashtuar.
Shprehjet ironike janë të pranishme në monodramë, veçanërisht kur Shpendi përdor humorin për të përshkruar situatat e tij tragjike. Ky përdorim i ironisë ndihmon në theksimin e absurditetit të situatës së tij dhe në ndihmën e audiencës për të kuptuar tensionin dhe përpjekjet e tij për të kapërcyer këto vështirësi.
Shpendi shpreh një ndjenjë të thellë dëshpërimi dhe të humbjes së identitetit, duke reflektuar mbi përvojat e tij në burg dhe mënyrën se si është stigmatizuar nga shoqëria dhe vetë sistemi. Ai ndjen se nuk është i dënuar nga populli, por nga shteti, dhe ky dënim është më i rëndë për të.
Ushujzat janë një metaforë për pushtetin dhe korrupsionin që përhapet në shoqëri. Shpendi përdor këtë metaforë për të ilustruar si këto “ushujza” ndikojnë në çdo aspekt të jetës dhe se si ato e konsumojnë shpirtin dhe shëndetin e njerëzve. Në këtë pjesë, ushujzat janë një simbol i makthit dhe e keqes që përhapet nëpër shoqëri dhe individë.
Pjesa e parë e monodramës “Unë jam unë” përmbyllet me një pasqyrë të trishtueshme të fundit të jetës së Shpendit, duke treguar se si ai ka kaluar në një gjendje çmendurie dhe është lënë në harresë. Ky përfundim i tragjik është një reflektim i thellë mbi pasojat e sistemit totalitar dhe ndikimin e tij në individin dhe shoqërinë. Shpend Guri, si personazh, është një simbol i përjetimeve të ashpra dhe të dështimeve të një sistemi që ka lënë plagë të thella në individë dhe shoqëri.
Pjesa e dytë e monodramës e titulluar “Edhe unë jam unë” vazhdon të eksplorojë tematikën e dhimbshme të dashurisë dhe pengesave që i vendosen individëve për të realizuar ëndrrat e tyre në një kontekst historik dhe kulturor të ngarkuar. Monodrama përqendrohet në përjetimet e Dritës, një vajzë nga një fshat shqiptar pranë kufirit me ish-Jugosllavinë, dhe thekson ndikimin e kufirit dhe sistemit autoritar mbi jetët e individëve dhe marrëdhëniet e tyre personale.
Drita përballet me realitetin e ashpër të një shoqërie patriarkale dhe të një sistemi që i refuzon aspiratat dhe dëshirat e saj. Historia e saj pasqyron tensionet mes traditës dhe dëshirës individuale, si dhe ndikimin e sistemit totalitar mbi jetën personale.
Përpjekjet e Dritës për të kaluar kufirin dhe për të qëndruar me Shpendin janë të pamundura dhe dështojnë, duke ilustruar peshën dhe kufizimet që imponohen mbi individët nga forcat që ata nuk mund të kontrollojnë. Të dy personazhet përjetojnë ndarje dhe humbje të thella që ndodhin për shkak të strukturave politike dhe sociale që i rrethojnë.
Në përgjithësi, pjesa e dytë e monodramës “Edhe unë jam unë” thekson dhe ndihmon në kuptimin e dhimbjes dhe vuajtjeve që vijnë si rezultat i ndarjeve të dhunshme dhe pengesave që imponohen nga strukturat politike të kohës. Monologu i Dritës është një eksplorim emocional i thellë i një vajze që po përjeton një martesë të imponuar, e cila e gjen atë të ngujuar në një situatë ku nuk ndjen asnjë lidhje personale me burrin e ardhshëm. Ky fragment pasqyron tensionet dhe dilemën e saj të brendshme në një mënyrë shumë të ndjeshme dhe të fuqishme. Vajza është e shqetësuar, e trishtuar dhe e dëshpëruar për situatën e saj. Ajo ndihet e detyruar të largohet nga shtëpia dhe familja e saj për të hyrë në një marrëdhënie që nuk e ka zgjedhur. Dhimbja e saj është thelbësore dhe përhapet në të gjithë monologun. Ajo është në një gjendje të thellë të panikut dhe mosbesimit në të ardhmen e saj. Ndjenja e pafuqisë dhe frikës për të ardhmen e saj është e dukshme, dhe ajo ndjen se ka humbur çdo mundësi për të qenë e lumtur.
Drita e thekson se nuk është në përputhje me dëshirat dhe ëndrrat e saj, dhe kritikon rolin e babait dhe shoqërisë në ndarjen e saj nga dashuria e saj e vërtetë. Ndjenja e saj për tradhti dhe pafuqie është e thellë dhe komplekse, dhe ajo ndjen se është një viktimë e rrethanave që e kanë detyruar të ndjekë një rrugë që nuk e ka zgjedhur vetë. Në përgjithësi, ky monolog është një shprehje e fuqishme e konflikteve emocionale dhe shoqërore, duke ofruar një pamje të thellë në jetën e një vajze që përballet me sfida të mëdha në një shoqëri të rreptë.
Në fund, Drita arrin në një pikë ku përfundon të pranojë fatin e saj dhe humbjen e çdo shprese për ndonjë ndryshim të mundshëm. Ky pranim është një reflektim i shpresës së humbur dhe i dhimbjes së përjetuar për shumë gra të tjera që janë nën ndikimin e kushteve të ngjashme. Kjo pjesë përfundimtare e monodramës shpreh në mënyrë të fuqishme një ndjenjë të thellë tragjedie dhe pa shpresë, duke e theksuar rolin e rëndësishëm të individëve që përballen me normat e prapambetura dhe kufizimet e shoqërisë në përpjekjen e tyre për të gjetur një jetë të merituar dhe të lumtur.
Monodrama është ndërtuar në një formë të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë, duke përdorur monologun për të shprehur ndjenjat dhe mendimet e protagonistit.
Në përmbyllje të këtij vështrimi, konstatojmë se kjo monodramë është një thirrje për të kujtuar dhe për të nderuar ata që kanë vuajtur për shkak të ndarjeve të padëshiruara dhe për të reflektuar mbi pasojat që këto ndarje kanë pasur në jetën dhe shpirtin e njerëzve. Shkrimtari Nuri Koleci, me mjeshtërinë e tij të ndjeshme dhe të thellë, na ofron një mundësi për të rikthyer kujtimet dhe për të reflektuar mbi ndikimin e ngjarjeve historike në jetën e individëve dhe në lidhjet e tyre më të dashura.
Peshkopi, fillimshtator 2024
BOX
Botues: Sh.B. NOVITE
Redaktor: Atli Dema
Recensent: Arbana Qormemeti
Lektor: Qeram Lleshi
Faqosja: Atli Dema
Kopertina: Dritan Bocku
Dibër, Maqedoni e Veriut, 2024
