Kur Rusia pushtoi Ukrainën, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian përshpejtuan orientimin e tyre drejt Serbisë. Në vend që të manipulonin kërkesat kontradiktore të shteteve pluraliste dhe të ndara ballkanike, kryeqytetet perëndimore përqendruan pjesën më të madhe të përpjekjeve të tyre në një objektiv të veçantë, shkruan CNN.
Në artikullin e publikuar nga CNN, thuhet po ashtu se politikat e tyre kishin dy synime: së pari, për ta futur Serbinë në rrethin perëndimor, larg Rusisë, dhe së dyti, të lejojnë administratat e tyre përkatëse të fokusohen plotësisht në mbështetjen e Ukrainës, transmeton KosovaPress.
“Tradicionalisht një nga aleatët më të afërt të Moskës në Evropë, Beogradi është përpjekur prej kohësh të shkelë kufirin midis lidhjeve të tij historike me Rusinë dhe një të ardhmeje të mundshme të integrimit më të ngushtë evropian. Diplomatët perëndimorë kanë kërkuar të tërheqin presidentin serb Aleksandar Vuqiç nga orbita e homologut të tij rus, presidentit Vladimir Putin, duke u zotuar për një rrugë më të shpejtë drejt anëtarësimit në BE, duke paralajmëruar njëkohësisht për izolim nëse thyejnë rendin.”
Por, 18 muaj më vonë, disa vëzhgues thonë se qasja aktuale ka qenë e gjitha me shpërblime dhe pa ndëshkime, dhe si rezultat nuk po mund të arrijë të dy synimet e saj, thuhet më tej.
Serbia ka refuzuar të marrë pjesë në të gjitha raundet e sanksioneve të BE-së kundër Putinit. Dhe Serbia ka vazhduar të ndjekë interesat e veta në rajon me përgjegjshmëri të zvogëluar, duke nxitur konflikte jashtë vendit për të larguar vëmendjen nga pakënaqësia në vend, e sigurt se nuk do të qortohen nga Perëndimi.
Efektet e kësaj janë ndjerë më së shumti në Kosovë, e cila arriti pavarësinë nga Serbia në vitin 2008, pas luftërave të përgjakshme ballkanike të viteve 1990. Por Beogradi – dhe shumë serbë etnikë në veri të Kosovës – ende refuzojnë të njohin sovranitetin e saj, duke tensionuar marrëdhëniet mes fqinjëve.
CNN foli me disa ekspertë, si dhe me vendas në Serbi dhe në veri të Kosovës, të cilët janë të pakënaqur nga përpjekjet e SHBA-së dhe BE-së për ta tërhequr Serbinë në komunitetin euro-atlantik dhe pretendojnë se ndjekja e vazhdueshme e tyre e politikës rrezikon të largojë aleatët demokratikë dhe të rrisë shqetësimet e sigurisë në rajon.
“Një kalë trojan rus”
Qeveritë perëndimore e kanë trajtuar prej kohësh Serbinë si zërin e domosdoshëm ballkanik, ndonjëherë në kurriz të lojtarëve më periferikë, thonë disa vëzhgues.
“Besimi i tyre është se Serbia është shtet ballkanik, siç e shohin ata. Serbia është ajo që, nëse mund t’i mbështesni – çfarëdo që mund të nënkuptojë – gjithçka do të jetë më e lehtë”, tha për CNN Jasmin Mujanoviq, një shkencëtar politik i specializuar në Ballkanin Perëndimor.
Ndërsa administratat e njëpasnjëshme amerikane janë përpjekur të sjellin Vuqiçin dhe partinë e tij Progresive Serbe (SNS) “nga të ftohtit”, këto përpjekje “janë bërë veçanërisht të pafytyra” që nga fillimi i luftës në Ukrainë, tha Mujanoviq dhe nuk i kanë arritur objektivat e SHBA-së.
“Ata duket se besojnë se po e afrojnë Serbinë drejt BE-së dhe NATO-s dhe drejt mendimit perëndimor dhe larg Rusisë… Por kjo nuk është diçka që do të thosha se po reflektohet në terren”, Alicia Kearns, një ligjvënës britanike dhe kryetarja e Komisionit të Përzgjedhur të Punëve të Jashtme parlamentare, tha për CNN.
Vuçiq ka mbajtur prej kohësh një marrëdhënie komode me homologun e tij rus, Putin. Duke folur pas një takimi të Këshillit të Sigurisë Kombëtare në muajin shkurt, Vuçiq arsyetoi vendimin e tij për të mossanksionuar Rusinë sepse ishte “i vetmi vend që nuk kishte vendosur sanksione kundër nesh në vitet 1990”.
“Ata mbështetën integritetin tonë territorial në Kombet e Bashkuara”, shtoi ai, duke iu referuar refuzimit të Rusisë për të njohur pavarësinë e Kosovës. Serbia humbi kontrollin e Kosovës pas një fushate bombardimi të NATO-s në vitin 1999, e cila i dha fund masakrimit të shqiptarëve etnikë – të cilët përbëjnë më shumë se 90% të popullsisë së Kosovës – nga forcat serbe.
Pavarësisht përpjekjeve të mbështetura nga BE drejt tranzicionit energjetik, Serbia mbetet shumë e varur nga Rusia, pasi i ka shitur shumicën e aksioneve të kompanisë së saj të naftës gjigantit shtetëror rus Gazprom.
Rezultati është se, pavarësisht nga shpresat e deklaruara të Serbisë për t’u bashkuar me BE-në, Vuçiç ka vazhduar të ecë në një litar të ngushtë midis Moskës dhe fuqive perëndimore. Ndonëse ai i është bashkuar rezolutës së OKB-së që dënon pushtimin e Rusisë në Ukrainë, udhëheqësi i Serbisë ka treguar pak vullnet për t’iu bashkuar sanksioneve perëndimore.
Në muajin prill, qeveria serbe mohoi raportet se i shiste armë dhe municione Ukrainës, pasi doli një dokument i Pentagonit që pretendonte të kundërtën. Serbia tha në atë kohë se ruante politikën e saj të neutralitetit, megjithëse disa zyrtarë perëndimorë i morën raportet si provë se politika e tyre po funksiononte.
Disa analistë i thanë CNN se Serbisë i është dashur të bëjë shumë pak për të fituar lëvdata nga zyrtarët amerikanë dhe evropianë dhe se në realitet Vuçiq ka lënë një gjurmë premtimesh të thyera.
“Kur patëm rizgjedhjen e tij [Vuçiqit në vitin 2020], të gjithëve na thanë, vetëm prisni deri pas zgjedhjeve, do të shihni papritmas se ai bëhet shumë i orientuar nga perëndimi dhe Evropa”, tha Kearns. “Kjo nuk ndodhi”.
“Na u tha se ai do t’i bashkohej sanksioneve dhe do të tregonte se ai është vërtet në anën tonë. Nuk ndodhi. Na thanë se ai nuk do të afrohej më shumë me Rusinë. Ai nënshkroi një marrëveshje sigurie me Putinin në muajin shtator. Herë pas here, ai i qesh në fytyrë Perëndimit. Dhe kur i pyes zyrtarët perëndimorë, ‘pse jeni kaq të vendosur të lejoni Vuçiqin të luajë?’ ata thonë se ‘kjo është alternativa më e mirë’”, tha Kearns.
Kearns ka qenë një nga figurat e pakta perëndimore që kritikoi Serbinë publikisht. Por kjo ka ardhur me një kosto. Pasi ajo foli për CNN, Vuçiq lëshoi një kërcënim të dukshëm ndaj saj gjatë një fjalimi në televizionin shtetëror, duke pretenduar se “nëse qeveria e Britanisë së Madhe nuk është e gatshme të reagojë” ndaj kritikave të saj ndaj Serbisë, “ne do të detyrohemi të reagojmë”.
Duke pasur parasysh një sjellje të tillë, disa pyesin nëse i gjithë projekti i integrimit serb është i zbatueshëm, nën qeverinë e saj aktuale.
“Duke supozuar se ne e sjellim disi mrekullisht Serbinë në BE, me këtë lloj regjimi, ju praktikisht po sillni një kalë tjetër trojan rus në BE, siç keni në formën e [kryeministrit hungarez Viktor] Orban”, Majda Ruge, një eksperte e Ballkanit në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, tha për CNN.
“Po, ju mund të ndikoni në zgjerim, por sigurisht që nuk do të neutralizoni ndikimin rus në rajon – thjesht do ta importoni atë në BE”.
Kosova dhe sundimi i ligjit
Efektet e qasjes falëse të Perëndimit ndaj Beogradit ndihen më fort në Kosovë, e cila është varur nga mbështetja perëndimore që nga shpallja e pavarësisë. Ndërsa më shumë se 100 vende e njohin sovranitetin e saj, Serbia nuk e njeh, duke e parë atë si një shtet të shkëputur. Përpjekjet për të normalizuar marrëdhëniet midis dy vendeve – të mbikëqyrura nga SHBA dhe BE – kanë qenë të ngarkuara dhe herë pas here të dhunshme.
Pika e ndezjes më e ashpër erdhi pas zgjedhjeve për kryetar komunash në katër komunat veriore të Kosovës në muajin maj. Këto zgjedhje shpesh kalojnë pa bujë: Rreth 90% e popullsisë në këtë rajon janë serbë etnikë, dhe kështu, në rrethana të zakonshme, ata zgjedhin serbët etnikë për kryetarë komunash.
Por këto nuk ishin rrethana të zakonshme. Në nëntor, kryetarët e komunave nga partia Lista Serbe e mbështetur nga Beogradi, e cila dominon katër komunat, dhanë dorëheqjen njëkohësisht. Të njëjtën gjë e bën edhe oficerë policie, personel administrativ dhe gjyqtarë serbë etnikë në rajon.
Dorëheqjet e tyre shkaktuan zgjedhje të reja, që do të mbaheshin në muajin dhjetor. Lista Serbe tha se nuk do të marrë pjesë në zgjedhje, pasi serbët në rajon i bojkotuan ato, me mbështetjen e plotë të Vuçiqit. Por, duke pasur parasysh tensionet, Kosova pranoi të shtyjë zgjedhjet deri në muajin prill – një vendim që u vlerësua nga QUINT-i, një grup joformal që përfshin SHBA-në, Britaninë e Madhe, Francën, Gjermaninë dhe Italinë.
Me mospjesëmarrjen e serbëve të Kosovës, kandidatët shqiptarë etnikë garuan të pakundërshtueshëm. Zyrtarët zgjedhorë thanë se vetëm rreth 1,500 njerëz votuan në të katër komunat – një pjesëmarrje prej vetëm 3.5%. Disa kryetarë komunash u zgjodhën me rreth 100 vota.
Por ndërsa zgjedhjet nuk ishin aspak përfaqësuese, për kryeministrin e Kosovës Albin Kurti, çështja kishte ishte që të kishte përfaqësim asgjë më pak se vetë shteti i së drejtës.
“Kemi katër kryetarë komunash, legjitimiteti i të cilëve është i ulët. Por, megjithatë, nuk ka njeri që është më legjitim se ata. Duhet të kemi shtet ligjor. Ne jemi një republikë demokratike”, tha Kurti për CNN në muajin maj.
Megjithatë, qëndrimi i kryeministrit është kritikuar si i ashpër dhe pa kompromis. Aleatët e tij e akuzuan atë për hyrjen me forcë në zyrat e kryetarëve të komunave më 26 maj, kur u rrethuan nga protestuesit
“Shtetet e Bashkuara i thanë Kurtit – dhe këtu ai e ka fajin – ata i thanë të mos i vendoste në ndërtesat komunale (kryetarët). Dhe këtu Kurti e injoroi drejtimin specifik,” tha Edëard Joseph, një pedagog i politikës së jashtme në Universitetin Johns Hopkins, i cili shërbeu për dhjetëra vjet në Ballkan, duke përfshirë NATO-n.
Një zyrtar i qeverisë së Prishtinës i tha CNN se ata nuk donin t’ua “dorëzonin” ndërtesat zyrtare qeveritare protestuesve. “Kryetarët e komunave hynë në zyrat e tyre… Serbia u kishte kërkuar serbëve që të bojkotojnë zgjedhjet. Tani donin që askush të mos hynte në ato ndërtesa. Por atëherë, pyetja është: Nëse kryetarët e komunave nuk duhet të hyjnë në ndërtesë, kush duhet të hyjë?”
Por ndërsa Kurti mund të ketë ndërmarrë një veprim të pakoordinuar, përgjigja ndaj kësaj nuk ishte e pashmangshme. Më e keqja e dhunës nuk erdhi në ditën kur kryetarët e komunave hynë në zyrat e tyre, por tri ditë më vonë, në qytetin e Zveçanit – kur kryetari as nuk ishte në ndërtesë.
Dhuna ishte ekstreme. Dhjetëra paqeruajtës të NATO-s u plagosën pasi u sulmuan nga serbët etnikë. Disa lëndime ishin të rënda: Tre ushtarë hungarezë u qëlluan; njërit prej tyre i është prerë këmba.
Kurti tha për CNN se këta nuk ishin “protestues paqësorë”, por një “milici fashiste” e njohur për të vepruar në veri të Kosovës, “të cilët paguhen dhe urdhërohen nga Beogradi”.
Qeveria serbe nuk iu përgjigj kërkesave të shumta për koment.
Të tjerët pajtohen me Kurtin. Kearns tha për CNN se trupat britanike të stacionuara në Kosovë kishin gjetur “depo armësh të fshehura në kisha dhe ambulanca nga milicia serbe në veri të Kosovës. Kemi dëgjuar për granata jashtë pragut të njerëzve nëse ata refuzojnë të mbështesin milicinë serbe.”
Pavarësisht kësaj, pjesa më e madhe e përgjigjeve diplomatike është fokusuar në veprimet e Kurtit, për të cilat Kosova ka paguar një çmim të rëndë. Që nga pasojat e zgjedhjeve, Kosova është përjashtuar nga stërvitjet e përbashkëta ushtarake me SHBA-në, është përjashtuar nga projektet evropiane të infrastrukturës dhe është goditur me sanksione që Aleanca Kosovare e Biznesit thotë se mund t’i kushtojnë ekonomisë së saj 500 milionë euro (550 milionë dollarë) deri në fund të këtij viti.
Kearns kritikoi përgjigjen “e pabalancuar” nga Perëndimi, duke thënë se ajo injoronte shkakun e vërtetë të telasheve. “Fillimi i krizës ishte ndërhyrja e jashtme e qeverisë serbe në punët e brendshme të Kosovës, ku u tha serbëve të Kosovës që të mos votojnë në zgjedhjet lokale. Kjo është ndërhyrje e jashtme”, tha ajo.
Kurti është përpjekur të shpallë sovranitetin e Kosovës kundër forcave binjake të ndërhyrjes së jashtme dhe dhunës së organizuar, të cilave sipas Mujanoviqit, SHBA-ja dhe BE-ja janë përgjigjur: “Jo. Kjo nuk është e përshtatshme në këto rrethana.”
