Një studim i ri shkencor po trondit perceptimet tona mbi procesin e plakjes: njerëzit që flasin rregullisht disa gjuhë plaken dukshëm më ngadalë. Ky hulumtim përfshiu më shumë se 86,000 të rritur nga 27 vende të Evropës dhe u publikua në revistën prestigjioze Nature Aging.
Ekipi ndërkombëtar i drejtuar nga Agustin Ibañez i Trinity College Dublin analizoi moshën kronologjike të pjesëmarrësve dhe e krahasoi me tregues biologjikë e sjellorë si shëndeti, aktiviteti fizik, stili i jetës dhe angazhimi shoqëror. Pjesëmarrësit ishin të moshës 50 deri në 90 vjeç.
Rezultatet ishin të qarta: individët shumëgjuhësh kishin shumë më pak gjasa të përjetonin plakje të përshpejtuar, krahasuar me ata që flasin vetëm një gjuhë. Madje, sipas studiuesve, efekti nuk ndalet tek dy gjuhët — çdo gjuhë shtesë rrit ndjeshëm mbrojtjen biologjike ndaj plakjes.
Peter Berlit, sekretar i përgjithshëm i Shoqërisë Gjermane për Neurologji (DGN), i cili nuk ishte pjesë e studimit, tha se këto gjetje tregojnë qartë edhe për mbrojtje ndaj demencës.
“Ky studim konfirmon studime më të vogla vëzhguese që kanë treguar se shumë-gjuhësia duket të jetë një faktor mbrojtës kundër demencës.”
Edhe pse në studim nuk u përfshinë persona me demencë, Berlit thekson se të dhënat japin indikacione të rëndësishme mbi mekanizmat që mund të ngadalësojnë rënien njohëse në moshë të thyer.
“Rezistenca ndaj rënies njohëse në fakt rritet duke përdorur gjuhë të shumta.”
Sa më shumë gjuhë, aq më i fuqishëm efekti
Studiuesit ia atribuojnë këtë fenomen “rezervës njohëse” — një kapacitet i trurit që e mbron atë nga rënia me kalimin e viteve.
“Shumë-gjuhësia duket të jetë një pengesë në tru”, shpjegon Berlit. “Njerëzit që flasin disa gjuhë kanë më shumë kujtesë për të përdorur në pleqëri.”
Dy neuroshkencëtarët Jason Rothman dhe Federico Gallo nga Universiteti i Lancaster thonë se tani sfida qëndron te zbërthimi i mekanizmave që qëndrojnë pas këtij efekti, për t’i kthyer ato në strategji konkrete për plakje të shëndetshme. Sipas tyre, shumë-gjuhësia mund të jetë një mjet me kosto të ulët për përmirësimin e shëndetit publik, potencialisht po aq i rëndësishëm sa programet për aktivitet fizik apo ndalimin e duhanit.
Mësimi i gjuhëve si parandalim i demencës
Berlit e quan këtë një mundësi të thjeshtë dhe jashtëzakonisht efektive parandaluese:
“Mësimi i një gjuhe të re është një rekomandim i thjeshtë dhe shumë efektiv për parandalimin e demencës. Është një masë e politikës shëndetësore që kushdo mund ta zbatojë.”
Tashmë, studiuesit duan të zbulojnë nëse mësimi i gjuhëve të reja në moshë të vonë sjell të njëjtin efekt mbrojtës si shumë-gjuhësia e fituar gjatë gjithë jetës.
“Studimet e ardhshme duhet të bëjnë dallimin midis gjuhëve të mësuara në fëmijëri dhe atyre të mësuara në pleqëri. Unë besoj se të dyja janë efektive, por kjo ende duhet të provohet”, tha Berlit.
Ky zbulim vjen në një kohë kur teknologjitë e përkthimit të bazuara në inteligjencë artificiale po e reduktojnë përdorimin e shumë-gjuhësisë në disa fusha — por studiuesit theksojnë se asnjë softuer nuk mund të zëvendësojë përfitimet biologjike që truri merr nga përdorimi i gjuhëve të shumta.
