Autizmi, ose Çrregullimi i Spektrit të Autizmit (ASD), është sot më i njohur dhe diagnostikohet më shpejt se kurrë më parë. Kjo ka çuar shpesh në keqkuptimin se rastet janë rritur ndjeshëm, kur në fakt bëhet fjalë kryesisht për rritje të vetëdijes dhe përmirësim të kritereve diagnostike.
Historia e një nëne
Kur djali i saj Leo u diagnostikua me autizëm në vitin 2003, Shannon Des Roches Rosa përjetoi ndjenja të përziera. Nga njëra anë, ajo u ndje me fat që djali i saj i përkiste një grupi për të cilin ekzistonin kritere të qarta diagnostikuese. Nga ana tjetër, ajo mbeti e humbur dhe e paudhëzuar për hapat që duhej të ndiqte më tej.
Si fëmijë i vogël, Leo rrallë bënte kontakt me sy, nuk i përgjigjej të folurit si moshatarët, tregonte sjellje kompulsive si tundja e duarve dhe përtypja e rrobave. Shpesh stresohej dhe mbingarkohej. Për këtë arsye, diagnoza e tij në moshën dyvjeçare ishte relativisht e lehtë.
Në mungesë të informacionit, Rosa iu drejtua internetit, ku gjeti shumë prindër që kërkonin përgjigje. Disa besonin se shkak i autizmit ishin vaksinat – një mit i rrëzuar nga qindra studime shkencore. E ndikuar nga pasiguria, edhe ajo vendosi përkohësisht të mos i vaksinonte fëmijët e tjerë, vendim që më vonë e kuptoi si gabim. Sot, ajo drejton platformën Thinking Person’s Guide to Autism, për të ndihmuar prindër të tjerë të mos bien pre e dezinformatave.
Çfarë është autizmi?
Autizmi është një çrregullim neurozhvillimor që ndikon në mënyrën e të menduarit, përpunimit të ndjesive, komunikimit dhe ndërveprimit social. Ai shfaqet ndryshe tek çdo individ – shpesh vajzat shfaqin simptoma të ndryshme nga djemtë.
Në nivel global, prevalenca llogaritet mes 1%-3%. Në SHBA, për shembull, diagnozat u rritën nga 1 në 150 fëmijë në vitet 2000, në 1 në 31 fëmijë në vitin 2022. Rritje të ngjashme janë vërejtur edhe në vende si Australia e Tajvani. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se ka më shumë fëmijë autikë – por që sot ata identifikohen dhe diagnostikohen më herët.
Evolucioni i diagnozës
Autizmi u përfshi për herë të parë në manualin DSM në vitin 1980 me kritere shumë të ngushta. Sot, këto kritere janë zgjeruar, duke përfshirë më shumë forma të autizmit. Që prej vitit 2013, diagnoza të tilla si Sindroma e Aspergerit janë bashkuar nën termin e vetëm “ASD”.
Faktorë si raca, vendbanimi dhe qasja në shërbime shëndetësore luajnë gjithashtu rol të madh. Për shembull, në prill 2025, më pak se 1% e 8-vjeçarëve në Teksas u diagnostikuan me autizëm, ndërsa në Kaliforni mbi 5%.
Gjenetika dhe faktorët mjedisorë
Studimet tregojnë se autizmi është rreth 80% i trashëgueshëm. Nëse një fëmijë ka një vëlla ose motër me autizëm, rreziku që edhe ai të jetë në spektrin autik është dhjetë herë më i lartë. Studimet me binjakë identikë tregojnë për përqindje deri në 90% të përbashkët.
Megjithatë, nuk ekziston një gjen i vetëm që shkakton autizmin. Janë identifikuar mbi 100 gjene, dhe mund të jenë mijëra të tjera që kontribuojnë në mënyra të ndryshme. Përveç gjenetikës, edhe disa faktorë mjedisorë po studiohen, si:
-
mosha e avancuar e prindërve,
-
lindjet e parakohshme,
-
ndotja e ajrit dhe pesticidet,
-
sëmundjet e nënës gjatë shtatzënisë.
Një gjë është e qartë: vaksinat nuk shkaktojnë autizëm. Këtë e kanë vërtetuar qindra studime ndërkombëtare të besueshme.
Përfundim: Autizmi nuk është krizë, por mungesa e mbështetjes
Ekspertët theksojnë se autistët gjithmonë kanë ekzistuar – ajo që ka ndryshuar është aftësia për t’i diagnostikuar dhe për t’u ofruar mbështetje.
Zoe Gross nga Rrjeti i Vetë-Avokimit Autist thekson se frika e njerëzve shpesh nuk lidhet me autizmin, por me mungesën e mbështetjes pas diagnozës.
Shannon Des Roches Rosa, e cila dikur ndihej e humbur, sot është një avokate e fuqishme për të drejtat e autistëve. Djali i saj Leo, tashmë 24 vjeç, gjen lumturi në ecjet në natyrë dhe picën – ndërsa ajo vazhdon të kërkojë mënyra më të mira për ta mbështetur.
