Në të folmen tonë të përditshme ka shumë fjalë e shprehje që i përdorim pa mendu shumë, por nëse ndalemi pak, e kuptojmë që secila ka një histori prapa. Disa kanë lindë nga zakonet e vjetra, disa janë huazime, e disa janë aq të lashta sa s’dimë kush i ka thanë i pari.
Ja disa nga më interesantet:
1. “E la në baltë”
Kjo shprehje përdoret kur dikush të tradhton ose të lë në mes të punës. Dikur, rrugët në Kosovë ishin pa asfalt dhe baltë kishte gjithkah. Nëse ndonjë bashkudhëtar të linte vetëm në baltë do të thoshte që të kishte braktisë në vështirësi. Prandaj sot, “me ta lanë dikush baltën” do të thotë që t’ka kthy shpinën kur t’ke pasë nevojë ma së shumti.
2. “Bëri bllof”
“Bllofi” vjen nga lojërat me letra, si pokeri, ku lojtari shtiret sikur ka dorë të fortë për me mashtru të tjerët. Me kalimin e kohës, kjo fjalë ka mbetë në të folur si sinonim për dikë që dështoi me mashtru a me “u duk” diçka që s’është. Në gjuhën e përditshme, kur themi “e bani bllof”, mjafton me kuptu që e kapi realiteti.
3. “Me sy mbyllë”
Nëse dikush thotë “e boj me sy mbyllë”, nënkupton që e bën shumë lehtë, pa u mundu shumë. Por origjina e kësaj shprehje vjen prej kohës kur puna e mirë matej me besim: nëse e njihshe mirë punën, mund ta bëje edhe “me sy mbyllë”.
4. “M’u bë zemra mal”
Një ndër shprehjet më të bukura që kemi. Përdoret kur ndihesh krenar, i lumtun ose i gëzuar për dikë a diçka. “Mali” këtu simbolizon forcë e madhështi, pra zemra që të bëhet “mal” është zemër plot gëzim.
5. “I doli boja”
Në kohët e vjetra, letra dhe rrobat që ngjyroseshin me bojë zbeheshin me kalimin e kohës, dhe gjërat e fshehta dilnin në pah. Kështu, “i doli boja” u bë mënyrë popullore për me thanë “iu zbulua e vërteta” ose “u kuptu kush është në të vërtetë”.
6. “E ka kap inati”
Në Kosovë, fjala “inat” nuk është veç mllef është ajo ndjenja kur s’mundesh me e duru diçka që të ka pengu. Kjo shprehje lidhet me temperamentin tonë ballkanas: të kap inati, e s’mund ta fshehësh.
7. “I mori era fjalët”
Kjo shprehje, që duket poetike, përdoret për dikë që harron çka donte me thanë ose që s’ka ma çka shton. E ka origjinën nga idetë e vjetra se era mund “me marrë gjëra me vete”, madje edhe fjalët.
8. “E ka pasë me hile”
Një shprehje tipike për ne. Fjala “hile” vjen nga turqishtja e vjetër dhe nënkupton dredhi ose mashtrim të vogël. Kur themi “e ka pasë me hile”, nënkuptojmë që dikush s’e ka pasë qëllimin e mirë, edhe nëse e ka mbuluar me buzëqeshje.
9. “I ra shkurt”
Në të kaluarën, rrugët ishin të gjata e të lodhshme, dhe kush e njihte terrenin, e dinte “rrugën ma të shkurtë”. Kështu, me kohë, kjo u bë metaforë për dikë që s’e zgjat shumë me fjalë dhe shkon drejt e në thelb.
10. “M’u sos durimi”
Një nga shprehjet më të përdorura në Kosovë. Fjala “sos” është e vjetër dhe do të thotë “mbaroi” ose “u shterr”. Kur themi “m’u sos durimi”, nënkuptojmë që s’po kemi ma forcë me prit, situatë që s’ka nevojë për shumë shpjegim, se e ndjejmë krejt.
Në fund, këto shprehje janë pjesë e identitetit tonë. I përdorim çdo ditë pa e ditë që secila prej tyre mban një copëz historie. Ajo që e bën gjuhën tonë të bukur është pikërisht kjo: fjalët që s’janë thjesht fjalë por kujtime, zakone dhe mënyra jete.
