Ka raste kur ndjeshmëria nuk lind nga zemra, por nga llogaritë. Një sy që duket i përlotur, një fëmijë me rroba të grisura, një buzëqeshje e mbijetuar në mes të baltës. Dhe papritur, diçka ndodh: një foto që s’është e vërtetë, por duket më “e dhimbshme” se realiteti. Një “aksident etik” ose ndoshta jo aksident fare.
Në botën e re të imazheve të krijuara nga inteligjenca artificiale, dhembshuria po simulohet. Aty ku dikur një fotograf udhëtonte me javë të tëra për të dokumentuar varfërinë, tani mjafton një prompt: “a crying African child with dirty hands, begging for food”. Dhe një algoritëm prodhon një realitet që s’ka ekzistuar kurrë, por që duket më i fortë, më tregtar, më i klikuar.
Kjo është “pornografia e varfërisë” në versionin e ri digjital: imazhe që e shfrytëzojnë mjerimin, pa qenë as mjerim i vërtetë. Një tregti e ndjenjave të fabrikuara.
Në dekadat e kaluara, termi “pornografi e varfërisë” përdorej për të përshkruar mënyrën si disa agjenci bamirësie dhe media përdornin imazhe tronditëse për të nxitur donacione. Por sot, kufiri etik është bërë edhe më i hollë sepse shumë prej atyre imazheve s’janë më të marra, por të krijuara. Dhe më keq akoma, shpesh nuk tregojnë një histori reale, por një klishe që përforcon stereotipe për kontinentet e varfra, për trupat e dobët, për lotët që shiten më mirë se dinjiteti.
Në vend të dëshmisë, kemi dizajn. Në vend të realitetit, kemi imitim emocional.
Në prapaskenë, disa organizata e justifikojnë këtë me fjalë të buta: “është vetëm për ilustrim”, “është më e lehtë të komunikohet mesazhi”. Por në fakt, ajo që po ndodh është një zhvendosje e frikshme:nga dokumentimi i së vërtetës, tek krijimi i saj artificialisht. Dhe kur e vërteta humb, humb edhe besimi.
Në një botë ku çdo imazh mund të fabrikohet, si mund të dallosh lotin e vërtetë nga ai i gjeneruar? Si mund të ndihmosh dikë që nuk ekziston?
Disa artistë e quajnë këtë “epokën e empatisë së rreme”. Si kur një notë e falsifikuar tingëllon bukur, por nuk e ndien. Si kur arti humbet shpirtin, edhe pse teknika është perfekte. Sepse dhembshuria e ndërtuar me algoritme nuk të ndryshon. Thjesht të bën të ndihesh për një sekondë i mirë dhe pastaj kalon.
Në fakt, çdo imazh i tillë është kujtesë se etika në art dhe media nuk është çështje efekti, por e sinqeritetit. Bukuria s’mund të ndërtohet mbi mashtrimin, as dhembshuria mbi iluzionin.
